کوردستان / کورتە چیڕۆك / قادر عبدالله*

نزار محمد سعید:  ژ زمانێ هۆڵەندی وەرگێرایه / 

ئیسفەهانا ئەفسوونەیی ل کویە، کوردستانا پڕ نهینی ل ورە. گەرە تو بسەر بانییان بکەڤی، ل گوندو رێچێن کوردستانێ بگەری، دا کو بزانی چما کورد شانازیێ ب وەڵات و سنج و رەفتارێن خوە دبن.

ئیسفەهان شارەکی ئەفسوونەیی یە، ژ بەر تەڤلهەڤیا هونەری، ئەندازیاریا ئاڤاهیان وئولی.  کوردستان پڕ نهینی یە ژ بەر خوەزای، سادەییا ژیانێ و راستگۆییا کوردان.

گەر تە بیریا کەسەکی کر، تو نەپێدڤی هەری ور، ژ بەرکو قەلەرەشك وێ بیرا تە بینن. هوزانڤانێ گەلێ کورد بابا ڤێ دزانە:

دەما قەلەرەشك دسەر ماڵا مەڕە دڤرن و دقێرن

وێ چەندێ رادگەهینن، کو تو یا لپشت پەنجەرێ راوەستای

دەما کەڤوك رەف ل پەی رەفێ بەرەف ماڵا تە دفرن

بزانە ئەو نامێن من ژ تەڕە دئینن

ئەڤینا من، بمینە لپشت پەنجەری راوەستای

تە هند دیت رۆژەکێ ئەزو سەدەها پەرندە ئەم هاتین

بۆ هندێ بەرەف ماڵ تە ڤەگۆهێزین

دەما دەستهەلات ل وەڵاتی من هاتیە گوهۆرین، کوردان بدەرفەت زانی، کو ل ڤی کاودانێ نەئارام، ئەو داوا سەرخوەبوونا خوە بکن.

پاسەوانێن شورشی یێن رژێما نو وەکو بەرسڤ، هێرش کرە سەر کوردستانێ و شەری لناڤبەرا چەکدارێن کوردو رژێما ئولی دەستپێکر.

چاخێ ئەز زڤریمە تەهرانێ، من چانتکێ خوە یێ ملی راکرو بدزیڤە چیاو چیا من خوە گەهاندە کوردستانێ.

وەکو رۆژنامەنڤیسەکێ رۆژنامەکا کو بنهینی دەردکەفت، ئەز چوومە بەرێ شەرێ. ل ڤر ئەز ئێدی پێدڤی نابم کو بیرییا ئیسفەهانێ بکم.

لسەر رۆژنامەیێن فەرمی هاتبی قەدەغەکرن، ئەو لسەر ڤی شەری بنڤیسن. لەوما کەسەکێ یا راست نەدزانی، کانێ چ ل کوردستانێ روددت.

کوردستان وەڵاتەکێ پڕ نهینی و تشتێ نەچاڤەرێکری یە. ئەز دگەل کوردان ئاخفتم و من لسەر ژیان و خەونێن وان نڤیسی. من سترانێن وان نڤیسین، دەما تڤەنگێن وان بملیڤە دگۆتن. من سەرەدانا خەلکی کر.

ل گۆندێ ‘بەردەرەش’ من سەرا جهێ ئاسنکەرەکی دا. زەلامەکی بناڤساڵڤەچووی بی، جهێ کارێ وی یێ ولو بی، مرۆڤ دبرە سەردەمێ سەدساڵیێن ناڤەراست.

جهەکێ تاری بی، چ چرا دهلکری نەبین. لسەر ئاگرەکی گەش، هن تشت ژ شێوێن سەیرو نەپەنی چێدکرن.

میخەك و ناڵێن قایم . مژوولی چێکرنا داسەکێ بی، دەینا سەر ئاگری و ئاگر خوەش کر، ددوڕە ددەینا سەر سندانی و دکەتێ ب چەکوچان. من ژێ ڕە گۆت:

– تو بتەنێ ل ڤر کاردکی؟

– نا، ئەم ددوینە. مێرکی گۆت.

دەما دوبارە داس خستیە نێڤ ئاگری، جار دن ئاگر خوەش بی و داس بی پەلەکێ گەش دکوچکی دە.

– ئەو کیە ئاگری خوەش دکت؟ کانێ کەسێ ددوان؟

قولەك ددیواری بی سەرنجا من راکێشا. دەنگێ کورهێ نزم هاتە بەرگۆهێ من، من باش ل قولی مێزەکر، من تو کەس نەدیت. لێ من دەنگێ هەناسا زارۆەکی بهیست.

– ئەو کیە ل ور؟ تو بەرسڤ نەهاتن.

– کەسەك ل ور هەیە؟ من گازی کر.

دەنگەکێ نەرمێ قیزکان گۆت:

– ئەرێ، ئەزم، زەهرا.

جلفەك ف من کەت، من ژێ ڕە گۆت:

دەستوری هەیە ئەز تە ببینم؟

ل نێڤ تاریێ ژ پشت کورهەکا سەردەمێن سەدساڵیێن ناڤەراست، ددو چاڤێن ترسیای برسقین. چاڤێن زەهرایێ نەڤیا ئاسنکەری.

پشتی شەش مەهان من دەستخەتەك ژ ڤان جۆرە چیڕۆکان بەرهەڤکر.

ئەڤ دەستخەتە من ژ پڕ وەشنخانان ڕە ل تەهرانێ شاند، لێ نەوێران، تو کەس بەرهەڤ نەبی ل وی دەمی ژ من ڕە بوەشینت.

ژ بۆ هندێ کو ئەز خوە ژ بێ ئومیدیێ دەرخم، من پەنا برە بەر وەشنخانەکا مەزن. خوەدیێ ڤێ وەشنخانێ دەستخەت ژ من وەرگرت، رۆپەلێن وێ ڤەدان و گۆت:

– پشتی ددو دەمژمێرێن دن بزڤرە.

ل چایخانەکێ من ژ خوەرە گازی هن خوارنێ کر، من چەند چا ڤەخوارن، ژ بۆ هندێ دەمێ خوە ببم.

راپۆرتەکا تێرو تەسەلە، یا بهێز، دەستخەتەکا وێژەیی یە.

– ئەز دخوازم بوەشینم، لێ جهێ داخی یە ئەز نکارم. خوەدیێ وەشانخانێ گۆت، دەما ئەز زڤریم و ل هەمبەر ماسا وی راوەستیایم. شانسێ منێ داویێ بی.  جار دن ئەز کەتم  سەر جەهدێ، نزانم دێ بەرێ خوە کوڤە دم.

ئەز حەژ قەرەباغێ ناکم، من هێدی خوە بکولانەکێ دە بەردا، من بهیست یەکێ گازی من دکت:

–  راوەستە؟

ئەز لێ زڤریم، خورتەك بی، بیرا من لێهات، کارمەندێ وەشانخانێ یە. من هیڤی خواست کو خوەدیێ وەشنخانێ ئەو شاندبت پەی من، وەهەیە ل بریارا خوە زڤری بت.

مێرکی زەندکا من گرت، دەڤێ خوە برە بن گوهێ من:

– ئەزێ پەرتووکا تە ب وەشینم گەر تو ب خوازی. ئەز تو پەران ژی دگەل تە نابێژم. پشتی تو دەستخەتا خوە دکیە ددەستێ من دە ژی، هەر کەس ژ مە کوڕێ بابێ خوەیە، نەتو من ناس دکی، نەئەز تە ناس دکم. تو دگەل منی یان نا، دێ سووزێ دی من؟

دەمێ شوڕشێ و شەری بی، دەمەك ولو بی، کو دنێڤبەرا کێلیکەکێ و کێلیکەکێ دە، تە هند دیت پیرەکا تە، بی یا یەکێ دن. گەرەك بی من زو بڕیارا خوە دابا. ئەز سووزێ ددم.

من دەستخەتا خوە دا ڤێ، مە دەستێن هەڤدو هەژاندن و هەر یەك ژ مە چوو سەر ریا خوە، کو تو جارا ناگەهنە هەڤ.

– راوەستە. مێرکی گازی من کر. ئەز پێدڤی ناڤەکیمە، ناڤێ نڤیسەری. هەلبەت ئەز نەوێرم ناڤێ تە دەینم سەر بەرگێ پەرتووکێ،  تە ناڤەکێ نەپەنی هەیە؟

بۆ جارا دوێ یە دژیانا من دە، ئەڤ پرسیارە ژ من تێت کرن. هێسایە، ئەز نەپێدڤی هندێ مە هزرا خوە تێدە بکم؛ رەفیق فوئاد.

فوئاد نوژدار بی ل ڤان داوییان هاتە کوشتن، دەما ئەم قوتابی، مە هەڤدو ناس کر. پشتی هینگێ ناڤدار بی، خەلکی پڕ حەژێ دکر. پرەکتایکا وی دمالێ دە تو نەبی، لێ وی ب ترومبێلەکا جیب یا کەڤن، گرو نهاڵ دبڕین قەستا نەخوەشان دکر. دەما ئەز چوویمە کوردستانێ، ئەز ل وی دبیمە مێڤان، ئەز ل با وی رادکەتم. دگەل دەیبابێن خوە دژی دخانیەکێ مەزنێ کەڤن دە.

ئەز پڕ دلخوەش بیم، کو پشتی دەمەکێ درێژ، جار دن ئەم هەڤدو دبینن. جارنا دەما سەرا نەخوەشێن خوە ددا، ئەز ب خوە ڕە دبرم. بۆ هاتن و چوونێن من ژی ل دەڤەرێ، هەسپەك و تڤەنگەك دانە ف من گۆت:

– ب ڤی هەسپێ خوەدی سەربۆر، ل کوردستانا من بگەڕە و ژانا مە بنڤیسە.

پشتی هینگێ بدەمەکێ کن، هاتە گرتن. دەما ئەز زڤریمە تەهرانێ، گۆتن کو ئەو هاتیە سێدارەدان.

من ژ کارمەندێ وەشانخانێ بهیست، کو  پەرتووکا من دەرکەتیە. ئەڤ یەکەمین پەرتووکا من بی ب فارسی تێتە وەشاندن.

پەرتووك لسەر جەهدێ دهاتە فروتن، ناڤێ رەفیق فوئاد ی لسەر بەرگی پڕ باش یێ دیار بی. من دانەك ژ پەرتووکێ کڕی، زو زو ڤەشارت، ل ژێر کنجان دە، من کرە دبەر قاویشا پەنتولێ خوە ڕە. دوان کێلیکان دە، دلێ من پڕ شادو بەختەوەر بی.

 


* قادر عبدالله

ناڤێ وی یێ دروست حوسێن سجادی قایمقامی فراهانی یە. قادر و عبدالله دو هەڤالێن وی خوشەڤی بوون لسەر دەستێ رژێما شاهی، دخوپێشاندانەکێ دا هاتبوونە کوشتن.

ل ١٢ ی ١٢ ێ ساڵا ١٩٥٤ ێ ل ئیرانێ هاتیە دنیایێ. لساڵا ١٩٧٧ ێ بەشێ فیزیکێ ل زانینگەها تەهران ب داوی ئانیه. چەند ساڵەکا مامۆستاتی کریه و ژ سەدەما چالاکیێن وی یێن سیاسی ل ساڵا ١٩٧٩ ێ رەڤیایە کوردستانێ.

لساڵا ١٩٨٥ ێ ژ ئیرانێ دەرکەتیە، لشاڵا ١٩٨٨ ێ ل وەڵاتێ هۆلەندا بوویە پەنابەر.

قادر عبدالله بزمانێ هۆلەندی دنڤیسیت، هەتا نها هژمارەکا زۆرا پەرتووکان چاپکرینە ژ وان:

– کورد دخوازن چ بێژن. کپمەڵە چیڕۆك بزمانێ فارسی لساڵا.١٩٨ێ.

– ئەلهو، کۆمەلە چیڕۆك لساڵا ١٩٩٣ ێ.

– کەچا پارتیزان، رۆمان لساڵا ١٩٩٥ێ.

– سەفەرا بەتڵێ ڤاڵا، رۆمان لساڵا ١٩٩٧ێ.

– میرزا، رۆمان لساڵا ١٩٩٨.

– نڤیسینا میخەکی ‘مسماری’، رۆمان لساڵا ٢٠٠٠ێ.

چانته، رۆمان لساڵا ٢٠٠١ێ.

– پورترێت و خەونێن کەڤن، رۆمان لساڵا ٢٠٠٣ێ.

– ماڵا مزگەفتێ، رۆمان لساڵا ٢٠٠٥ ێ.

* ئەلهو، كۆمەلە چیڕۆك، پەرتووکا ژ هەمیان پێتر ل هۆلەندا ساڵا ١٩٩٤ ێ هاتیە فروتن.

* زانینگەها ئازاد یا باژارێ خرونینگن، ناما دکتورا فەخری پێشکێشی نڤیسەری کریە.

* کو دیسان خەلاتێن  ژ هەمیان مەزنتر ل وەڵاتێ هۆلەندا بدەست خوەڤە ئانینە.


ژێدەر

De Kraai, Kader Abdolah, Uitgeverij De geus BV, Breda, 2011.